مقام مادر

مقام مادر در قرآن به گونه ای است که لزوم احسان به وی در کنار عبادت خدا مطرح شده است، بطوری که پرستش خدا بدون نیکی به پدر و مادرناقص است.حضرت رضاعلیه السلام می فرماید:

«خداوند فرمان داده است که بندگانش، او و پدر و مادر را شکرگزاری کنند. پس کسی که پدر و مادرش را سپاس نگوید، خدا را هم سپاسگزاری نکرده است.»(1)

قوام خانواده و در نهایت جامعه با به هم پیوستگی افراد و اعضای آن و عنایت به نقش پدر و مادر در استحکام خانواده استمرار می یابد. در خانواده ای که وجود پدر و بویژه مادر انکار شود و از زحمات آنها سپاسگزاری نشود و محوریت پدر و مادر به فراموشی سپرده شود و در حضور جمع مورد عزت و احترام واقع نشوند و به هنگام بیماری به نحو شایسته پرستاری نشوند تشطّط، خودفراموشی و کینه رشد خواهد کرد.

آنچه که امروز در دنیای غرب مشاهده می شود، نشان از به هم ریختن خانواده و زوال مهر و عاطفه دارد. روابط عاطفی از بین رفته، معاشرتهای فامیلی بی معنا شده، واژه «پدر» و «مادر» مفهوم و جایگاه خود را از دست داده است. مادری که یک عمر خود را به پای فرزندش پیر کرده و جوانی و نشاط خود را برای او از دست داده است، امروز که به محبت و قدردانی و توجه فرزندان نیازمند است در خانه سالمندان در غربت و تنهایی به سر می برد، از پسر و دخترش بی خبر است، در غم و افسردگی می سوزد و سرانجام در تنهایی و بی کسی می میرد.

تقدم احترام مادر بر پدر

از آنجا که سرمایه گذاریهای مادی و معنوی مادر در مورد فرزند به مراتب بیش از پدر است، باید از احترام بیشتری برخوردار باشد، زیرا او در شرایطی تحمل زحمت کرده است که هیچ کس حاضر نیست در آن شرایط برای کسی زحمت بکشد. در دوران بارداری همه سختی ها و غصه ها را بر خود هموار کرده است و با رضامندی کامل بخاطر فرزندش از خواب شیرین شبانه اش چشم پوشیده است. امام صادق علیه السلام می فرماید:

فردی خدمت رسول خدا(ص) رسید و از نیکی به پدر و مادر سؤال کرد. حضرت فرمود:

«به مادرت نیکی کن! به مادرت نیکی کن! به مادرت نیکی کن! به پدرت نیکی کن! به پدرت نیکی کن! به پدرت نیکی کن!»(2) و نیکی به مادر را بر نیکی به پدر مقدم داشت.

آنچه لازم به ذکر است اینکه مادر، در هر موقعیت فکری، سنی، روحی، اخلاقی و عملی باشد، احترام و اکرامش لازم و واجب است و نباید مورد بی مهری قرار گیرد.

امام باقر علیه السلام می فرماید:

خداوند در سه چیز به کسی اجازه تخلف نداده است:

1ـ رد کردن امانت به صاحبش، خواه نیکوکار باشد یا بدکار.

2ـ وفای به عهد، چه با نیکوکار و چه با بدکار.

3ـ نیکی و خوشرفتاری با والدین، خواه صالح و نیکوکار باشند خواه فاجر و بدکار.(3)

با این بیان بی احترامی بسیاری از فرزندان به پدران و مادرانشان، بخاطر عدم پایبندی به دین، بدخلقی، کهولت سن، بیسوادی و... پذیرفته نیست. مادری که به بعضی از اصول اخلاقی و شرعی بی توجه است و به جهت سوء تربیت خانوادگیش همچون درخت آفت زده است و نیازهای روحی و اجتماعی دختر و پسرش را احساس نمی کند و دائم از آنها بهانه گیری می کند، بهرحال نباید مورد بی مهری و بی احترامی واقع شود.

حضرت امام خمینی(ره) در پاسخ به این سؤال که«آیا انسان می تواند از نظر شرعی با خویشاوندانی که بی تقوا و بی نماز ضدانقلابند از قبیل پدر، مادر، خواهر و غیره قطع رحم نماید؟ می فرمایند»:

«قطع رحم جایز نیست، ولی باید آنها را با مراعات موازین،امر به معروف و نهی از منکر نمایند.»(4)

امام زین العابدین علیه السلام می فرماید:

«حق مادر این است که بدانی تو را در جایی (نگه داشته) و... جابه بجا کرده (رحم) که هیچ کس، دیگری را در آنجا حمل نکند. میوه ای از دلش به تو خورانده که هیچ کس به دیگری نخوراند. گوش، چشم، دست، پا، مو، پوست وهمه اعضایش را با شادمانی و مراقبت سپر جان تو ساخته است. همه ناملایمات، دردها، سختی ها و غصه های دوران حمل را به جان خریده تا آنگاه که دست قدرت (پروردگار) تو را (از تنگنای رحم) به پهنه زمین آورد. مادر دلخوش بود تو را سیر کند و خود گرسنه بماند؛ تو را بپوشاند و خود برهنه باشد؛ تو را سیراب کند و خود تشنه باشد؛ بر تو سایه افکند و خود در آفتاب به سر برد؛ سختی کشد و تو را به ناز پرورد؛ بیدار ماند و تو را به خواب نوشین کند. او ظرف وجود تو بوده است؛ دامنش آرامگاه، پستانش مشک آب وجانش سپر بلایت بوده است. گرم وسرددنیار بخاطر تو به جان خریده است؛ تو بایدبه همین اندازه ازاوتشکرکنی واین حق شناسی را جز به یاری و توفیق خدا نتوانی.»(5)

با دقت در کلام امام(ع) در می یابیم که دامان مادر، بهترین، ارزنده ترین، باعاطفه ترین و دلپذیرترین بستررشد جسمی و روحی کودک است که خداوند بزرگ او را طوری آفریده است که با تمام وجود و از صمیم قلب فرزندش را بزرگ کند.

دامان مادر مدرسه ای است که در آن، اصول و ضوابط اولیه حیات و زیستن آموخته می شود و تا سالها بعد آثارش در زندگی فردی و اجتماعی فرزند خواهد ماند.

او با قصّه های خود در کودکیِ فرزند و با نقل سرگذشت و تجربه در نوجوانی و جوانیِ او، می خواهد میوه دلش را به گونه ای تربیت کند که نور چشمش و یادگار صالحش باشد.

اگر شما جوانان ملاحظه می کنید که بعضی مادران در برخورد با فرزندانشان راهی خطا می روندوشماراتحقیرکرده ویا اجازه هرگونه سخنی رانمی دهندو بیش از حد شرعی و عرفی محدودتان می کنند، بطور قطع از روی دلسوزی و عطوفت است نه غرض ورزی و خدای ناکرده دشمنی با فرزندشان. خانواده ای که در آن تربیت شده اند، با شیوه های صحیح تربیتی آشنایی نداشته و خواسته های بی اساس خودرادرزندگی حاکم کرده بود.

آن زمان که ازدواج شما فرا رسید و مادر در تهیه جهیزیه و یا انتخاب همسر برای شما مشکل تراشی کرد، و باعث شد تا خواستگاران متعددی را ردکنی،به خیال خودش، خوبی شما را می خواست.

ما مکلّفیم که با چنین مادرانی هم که راه غلط می روند، با احترام برخورد کنیم و آنها را رنجور و آزرده خاطر نسازیم.

این را بدانیم که نوع برخورد ما با مادر، زمینه ساز شیوه های برخورد آینده فرزندانمان با خود ماست. دختری که مادرش را آزرده و در خلوت و جمع احترامش را نگه نداشته، در مقابل او ترشرویی کرده، در مشکلات دستش را نگرفته، به همه کارهایش انتقاد داشته و...، زمانی که خود مادرمی شود، مکافاتش را پس می دهد و مورد آزار و اذیت و بی اعتنایی دختر و پسرش قرار می گیرد و این همان سخن رسول خد(ص) است که می فرماید:

«به پدران و مادرانتان نیکی کنید تا فرزندانتان به شما نیکی کنند.»(6)

هدیه در روز مادر

چند سالی است که در روز تولد حضرت زهرا(ع)، فرزندان به عنوان قدردانی و قدرشناسی از مادران، هدایایی را به این مربّیان و اسطوره های مهر و محبت، اهداء می کنند. آن روز حال و هوایی آمیخته با عطوفت و خلوص بر خانواده ها حاکم است. هر کدام به قدر توان با هدیه ای کوچک و بزرگ که در کاغذی رنگین و زیبا پیچیده شده، به نزد مادر خود رفته و زحمات و سرمایه گذاریهای مادی و معنوی او را ارج می نهند.

کدام هدیه می تواند بیدار خوابی های مادر را جبران کند؟ کدامین لباس و جواهر می تواند، جای آغوش گرم و صمیمی و ارزنده مادر را بگیرد؟ چه هدیه ای می تواند در مقابل سختی های دوران بارداری و زایمان مادر قرار گیرد؟ آیا تاکنون با خود اندیشیده ایم که این هدیه را با چه انگیزه ای به مادر تقدیم می داریم؟ آیا به رسم عادت و حال و هوای روز مادر است یا به قصد تواضع و قدرشناسی از اوست؟ طبعا اگر به انگیزه قدرشناسی و تواضع باشد از حالت رقابت و مسابقه خارج شده و به اندازه توان مالی خود، هدیه ای را که در خور موقعیت مادر باشد، تهیه می کند و به او تقدیم می دارد.

مادر و خانه سالمندان

در زندگی ماشینی امروز و در زوایای اندیشه های افراد غرب زده و به دور از عاطفه و انسانیت، هدیه به مادر، سپردن او به «خانه سالمندان» است؛ خانه ای که افرادی همدرد و رنجور در آن گرد آمده اند و بر گذشته پرزحمت وآینده مبهم خود و بی توجهی برخی فرزندان خویش،می اندیشند و تمامی آرزوهای خود را نقش بر آب می بینند. چنین مادری که مورد بی مهری فرزندان قرارگیرد، ضمن ابتلاء به افسردگی، چه بسا گرفتار بیماریهای روانی دیگر شود.

او در حقیقت بیمار روانی نیست، بلکه از محبت فرزندان محروم است. او به یاد می آورد زمانی را که بخاطر راحتی فرزندانش، آسایش خویش را از دست داده و بخاطر خوب خوابیدن آنها، خواب شیرین شبانه را بر خود حرام کرده است، اما اکنون فرزندانش بخاطر راحتی خود، او را از خانه اشان رانده اند.

در آسایشگاه سالمندان، غذای جسم مادر تأمین است اما از غذای روح و روان محروم است؛ او آرزو می کند روز و شب را در کنار فرزندان و نوادگان باشد و از وجود آنها که ثمره زحمات چند ساله اش هستند لذت ببرد.

خواهر و برادر!

آیا می دانید که مادر شما به اختیار و انتخاب خودش بیمار و سالمند نشده است؟ آیا می دانید که پیری و سالمندی او خارج از اختیار خود اوست؟ گذشت زمان و مشکلات زندگی و سختیهای طفولیت و خردسالی فرزند او را پیر کرده است. پس بیایید به پاس تلاشهای مخلصانه این مادر، مقامش را ارج نهیم و با نگاه تند و سخن نادرست، دلش را نیازاریم و در هر حال و هر وضع احترامش کنیم که خدا و پیامبر(ص) سفارشش را نموده اند.

اینها که گفتیم نه به این معناست که پدر هیچ نقشی در تربیت فرزندان نداشته و زحمتی را متحمل نشده است، بلکه اگر پدر نبود، مادر در بزرگ کردن و تربیت فرزندش توان کامل نداشت. پدر بود که به مادر روحیه داد، او را آرام کرد، کمکش نمود تا توانست با رغبت و علاقه فرزند را بزرگ کند. بسیاری از کارهای سنگین خانه و درمان و هزینه های سنگین فرزندان بر دوش پدر بود، پدر است که زمینه ساز شخصیت اصلی فرزندان و پشتوانه ای قوی و نیرومند بوده است اما آنچه که بر آن تأکید داریم این است که مشکلات، زجر کشیدنها، بیداری و کم خوابیها، سرمایه گذاریهای مادی و معنوی بیشتر متوجه مادر بوده است و الاّ قدردانی و سپاس از پدر و مادر و احترام و اکرام آنها در کنار عبادت خدا آورده شده وبی احترامی به هر کدام کیفر دنیوی و اُخروی دارد.

به امید آنکه تمامی زنان به تبعیت از سرورشان حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام مادرانی نمونه باشند و فرزندانی صالح و در خدمت اسلام و امت مسلمان تربیت نمایند.ان شاءالله

1- عیون اخبارالرضا، ج2، ص258.

2- اصول کافی، ج2، ص162.

3- اصول کافی، ج2، ص162.

4- استفتاءات امام خمینی،ج1،ص488بخش امربه معروف ونهی ازمنکر.

5- تحف العقول، ترجمه آیت ا... جنتی، ص415.

6- بحار، ج74، ص65.

مهری زینهاری -سایت تبیان